Europan sua elementu natural eta komuna da Mediterraneoan, non Grezia, Italia, Frantzia, Espainia eta Portugali eragiten dien. Aitzitik, Eurosiberiar eskualdean elementu arraroagoa eta kaltegarriagoa da. Hemen, basoek eta sastrakek euriaren inpaktutik babesten dute lurra, eta sustraiei esker eusten diote, higadura saihestuz. Hala ere, Kantauri mendikatean, gizakiak eragindako baso-suteen errepikapenak lurzoruaren kalitatearen galera handia eragin du eremu zabaletan. Su gehienak neguan izaten dira, udaberrian eta udan abereentzako larreak lortzeko, eta nonahiko iratze arruntak (Pteridium aquilinum) berde dirauen bitartean sua zabaltzea zailtzen duelako. Suarekin maneiatzea sastrakak kentzea baino askoz erasokorragoa da, jasangarriagoak eta gomendagarriagoak.
Suak, batez ere, landareen aireko zatiak suntsitzen ditu, baina sustraiei eta haziei ere eragiten die, eta eragiten duen kaltea lurraren profilean beroaren sartzearen eta beroaren intentsitatearen eta iraupenaren araberakoa da. Suak kalte handiak eragin ditzake zuhaitzetan, haien hazkuntzan eta osasunean, eta intsektuen eta onddoen erasoekiko sentikorragoak izan daitezke, eta, ondorioz, hil egin daitezke. Kasu askotan, efektu hilgarri hau ezin da ikusi sutea gertatu eta hilabete batzuk igaro arte. Suteetan sortutako errautsek landare-espezie gehienetan dute hazien ernalketaren inhibitzaile efektua, urkian (Betula spp.) eta gramineo-espezie batzuetan izan ezik, Agrostis generokoetan kasu. Ote (Ulex spp.) eta txaren hazien ernetzea estimulatu egiten da suteetan lortutako tenperatura altua bada. Soilik neurrizkoa denean, erikazeoen ernamuina estimulatzen du, txilarrak bezala (Erica spp.).
Otadiak pirofitoak dira, suaren onurakoak, suteen ondoren bizirik irauten duen eta suteen ondoren biziki ernetzen den sistema erradikal garrantzitsu batekin, eta horrek, hazien ernatzearen estimulazioarekin batera, suteek laguntzea eragiten du; txilarrek, aldiz, azaleko eta gutxi garatutako sistema erradikal batekin, ez dute bizirik irauten sutetik, eta, beraz, ernatze bidez soilik birsortu behar dira. Hurrengo udaberrian gertatzen da Hori dela eta, suteak jasaten dituzten txilar-otadiak otadietara aldatzen dira. Ulex, Cytisus eta Genista generoetako papilionazeoek okupatutako lurzoruak baso helduen degradazioaren emaitza dira, suteen errepikapenak lagundutakoak, zuhaitzez birkolonizatzea eragozten dutenak.
Animalia asko hiltzen dira suteetan, ezin dutelako sutetik ihes egin. Meso eta mikrofauna bereziki kaltetzen ditu, beroa lurzoruan sartzearen eta haren intentsitatearen arabera. Mikrobiota da materia organikoaren deskonposizioaren eragile nagusia, eta suteak ez ezik, lurzoruaren azalera esteriliza dezake, baita errautsak botatzeak ere. Erretako lurzoruaren baldintzek bakterioak gehitzea eta onddoak, zianobakterioak eta algak gutxitzea eragiten dute.
Baso-suteek eragindako ingurumen-arazo nagusiak lurzoruaren degradazioa eta higadura dira, haren ehunduran, portaera hidrikoan eta egituran eragiten dituzten aldaketa fisiko eta kimikoengatik, bai eta materia organikoaren galeragatik ere, zati bat lurrundu eta beste bat errauts bihurtzen baita. Aldaketa horiek dira, hain zuzen, erretako lurzoruek jasaten duten higadura areagotzearen arrazoia. Zenbat eta errepikatuagoak, iraunkorragoak eta biziagoak izan, eta zenbat eta handiagoa izan eragindako lurzoruen malda. Higadura larria denean, ubideak eta karkabak, higadura laminarra eta zoru desordenatuak agertzen dira, hegalen gaineko higadura hidrikoaren ondorioz.
Sutearen intentsitatea eta iraupena funtsezko bi faktore dira. Beroketa 220º C-tik gorakoa denean edo suteak maiz gertatzen direnean, aldaketek lurzoruaren propietate fisikoei eragiten diete, itzulezinak izaten dira eta lurzoruaren egituraren eta portaera hidrikoaren degradazio orokorrarekin amaitzen dira. Suteek harea-zatikiaren edukia handitzea eragiten dute, buztin-partikulen agregazioaren ondorioz, tenperatura altuak direla eta. Aldi berean, lurzoruko materia organikoaren eta ez-organikoaren agregatuak hautsi egiten dira materia organikoaren errekuntzaren ondorioz, eta horrek testura degradatzea eragiten du, lurzoruaren poroak betetzen dituzten finak galtzearen ondorioz, porositatea jaistea eraginez. Horrek guztiak lurzoruak ura biltegiratzeko duen ahalmena murriztea dakar. Higadura larriko kasuetan, Kantauriko mendikateko zenbait eremutan azaleko harrotasunaren igoera oso nabarmenak antzeman dira.
Euriaren higadura-potentziala lurzoruan duen zuzeneko inpaktuaren araberakoa da, eta, aldi berean, euriaren intentsitatearen eta lurretik partikulak herrestan eramateko duen ahalmenaren araberakoa. Hori, nagusiki, erortzen den eta infiltratzen ez den euri kopuruaren eta lurzoruaren higagarritasunaren araberakoa da, landare-estalkiak eta topografiak eragiten duten horretan. Suak higaduran duen eragina oso lotuta dago ziklo hidrologikoan duenarekin. Landaretzak euri-tantak geldiarazten ditu, eta, gainera, jariatze-uraren abiadura gutxitzen du; beraz, kaltegarria da sute-hondarrak garbitzea eta ateratzea. Lurra hartzen duen euria orbelak xurgatzen du saturatu arte. Gainerako ura iragazi egiten da, lurzoruaren zeruertz mineraletaraino sartuz, non partikula mineralek edo poro kapilarrek zati bat atxikitzen duten eta zati bat geruza freatikora iritsi arte iragazten den. Azalerara iristen den ur-kantitatea lurzoruak xurgatzen duen eta iragazten den uraren batura baino handiagoa bada, gainerako zatia azaleratik igarotzen da, eta higadura eragiten duen jariatze-ura da.
Baso-suteek ziklo hidrologikoaren prozesu horiei guztiei eragiten diete. Suak landare-estalkia kentzen duenean, intertzeptazioa eta transpirazioa gutxitu egiten dira, eta lurrunketa areagotu egiten da lurretik, landaretzarik gabeko gainazala intsolazioaren eta haizearen eraginpean geratzen delako. Lurra belzteak lurrunketa areagotzen du, eguzki-erradiazioa xurgatzen duelako. Lurraren goiko horizontea xurgatzen duen ura, materia organikoan aberatsa, asko gutxitzen da. Gainera, euri tantek, lurraren gainazal biluzian zuzenean jotzean, partikulak arrastatzen dituzte, errautsak barne. Partikula horiek infiltratu egiten dira eta poro lodietan sartzen dira, buxatuz, eta horrek uraren iragazketa murrizten du, jariatzea eta partikulen arrastea areagotuz. Intentsitate handiko suteetan, urari uxatzeko geruza bat sortzen da lurraren gainazalaren azpian, errekuntzan sortutako konposatu hidrofoboen ondorioz. Logikoa denez, horrek jariatzea eta lurzorua geruza hidrofoboaren gainetik higatzea eragiten du. Sute baten ondorengo higaduraren % 80 inguru lehen hiru edo lau hilabeteetan gertatzen da.
Suteetan, mantenugaiak askatu egiten dira eta lurraren gainean geratzen den errauts geruzan kontzentratzen dira, baina gehienak lurrunduta edo urak garbituta galtzen dira. Sute handiek lurzoruko materia organikoa erabat suntsitzea eragin dezakete, baina ohikoena zatika bakarrik suntsitzea da. Materia organikoaren galera horrek lurzoruaren gainazaleko geruzek ura atxikitzeko duten ahalmena murrizten du, eta sutea gertatu eta bost edo hamar urtera baino ez da berreskuratzen. Oso erretako lurzoruetan burdina eta fosforoa handitzen dira eta kaltzioa, sodioa, potasioa eta magnesioa gutxitzen dira.
Kontsultatutako bibliografia:
"Los incendios forestales", María Tarsy Carballas, Galiziako zientzialari beteranoa, 1934an Taboadan (Lugo) jaioa, Ikerketa Zientifikoen Goi Kontseiluko (CSIC) kidea, Kimikan lizentziaduna, Farmazian doktorea eta Edafologian espezializatua.
Alberto Santana Ezkerra historialariak adierazi didanez, Bizkaiko Foru Aldundiak 2011. urtean argitaratutako "Bilboaldeko ingurune berdea" liburuan azaldu zuen iraganean baso-suteak eragin zituzten zigorrak oso gogorrak izan zirela:
"Eskualdeko mendiak babesteak zehapen eta zigor oso gogorrak zekarzkien
mendietako zuhaiztiak arriskuan jartzen zituztenei eta, bereziki, suteak eragiten
zituztenei. Araudi eredugarri hori ez zen balizko piromanoen adinaren aurrean
ere errukitzen. Horren adibide da Enkarterrietako Forua, 1503. urtean idatzitakoa: Qualesquier persona, ansi varones como mujeres, que pusieren fuego en sierra o montes, y por el tal fuego algunos arboles o seles o alguna persona o personas se quemare, que pague el danno al duenno de los tales arboles e seles e sierra, e mas mil maravedía. Si fuera un menor de edad de catorza años que le corten las orejas, e si fuere maior de catorze annos que aia esa misma pena e yaga seis meses en el çepo".
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina